Διαπολιτισμικοί κήποι

Στο παρακάτω άρθρο εξετάζεται η εφαρμογή της αστικής αγροκαλλιέργειας ως μέσο σταδιακής αστικοποίησης, συνέργειας, ανταλλαγής και ανεύρεσης ταυτότητας νεοφερμένων κατοίκων αστικών περιοχών, ιδιαίτερα μεταναστών προερχομένων από αγροτικές περιοχές.

Η εργασία αφού ορίσει τί είναι αστική αγροκαλλιέργεια για την σύγχρονη πολεοδομία εξετάζει τους όρους πολυπολιτισμικότητα, διαπολιτισμικότητα και πολυλειτουργικότητα σε συνεχώς παραγωγικά αστικά κενά και περιαστικές περιοχές.

Παρουσιάζονται επίσης οι συμπολιτισμικοί κήποι (intercultural gardens) στην Γερμανία, προτείνεται η ιδέα των διαπολιτισμικών κήπων και παρουσιάζονται τρεις μελέτες στην Θεσσαλία και στην Κρήτη.

Η αστική αγροκαλλιέργεια (urban agriculture) ως εργαλείο σχεδιασμού αειφόρου ανάπτυξης

H αστική αγροκαλλιέργεια είναι η καλλιέργεια της γης εντός ή στα όρια μιας αστικής ενότητας (intra-urban agriculture ή peri-urban agriculture). Έχει δύο βασικές αναγκαιότητες σήμερα: την παραγωγή φαγητού και την σταδιακή αστικοποίηση ποικίλων μειονοτήτων, ειδικά αυτών που προέρχονται από αγροτικές περιοχές, με σκοπό την ομαλή προσαρμογή τους στο καινούργιο περιβάλλον.

Σε 40 χρόνια το 80% του πληθυσμού της γης θα είναι αστοί σύμφωνα με στατιστικές εκτιμήσεις, μια υπόθεση η οποία αναμφίβολα οδηγεί στην αστική φτώχεια. Η αγροτική φτώχεια είναι στην πραγματικότητα ο κύριος λόγος της σύγχρονης οικονομικής μετανάστευσης. Βρισκόμαστε δηλαδή σε ένα φαύλο κύκλο: αυτό από το οποίο οι μετανάστες προσπαθούν να ξεφύγουν, το δημιουργούν στο καινούργιο τους περιβάλλον.

H αστική αγροκαλλιέργεια αποτελεί εργαλείο σχεδιασμού αειφόρου ανάπτυξης, αφού προϋποθέτει την καλλιέργεια, διαχείριση και διανομή ποικιλίας βρώσιμων προϊόντων, την χρήση ή επαναχρησιμοποίηση πηγών, προϊόντων και υπηρεσιών από την γύρω περιοχή και κατόπιν την παροχή αυτής της περιοχής με προϊόντα και υπηρεσίες. (1) Σε αυτό το πλαίσιο η αστική αγροκαλλιέργεια διαδρά με το οικοσύστημα, χρησιμοποιεί τους αστούς ως εργατική δύναμη, χρησιμοποιεί αστικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (γκρι νερό, οργανικά απόβλητα), έχει άμεση πρόσβαση στους καταναλωτές, συνεισφέρει στο αστικό πράσινο, και επηρεάζεται και διευθετείται από πολεοδομικές αποφάσεις και σχεδιασμούς.

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει προσπάθειες γεφύρωσης της αρχιτεκτονικής και της αγροκαλλιέργειας με τον σχεδιασμό κάθετων φαρμών, οι οποίες ελαχιστοποιούν την απαιτούμενη γη.

Το αντίκτυπο της αστικής αγροκαλλιέργειας δεν είναι μόνο οικολογικό και οικονομικό αλλά και βαθιά κοινωνικό, με το παράδειγμα των κοινοτικών κήπων (community gardens) και των συμπολιτισμικών κήπων (intercultural gardens).

Τι είναι ο συμπολιτισμικός κήπος (intercultural garden)

Οι συμπολιτισμικοί κήποι άρχισαν το 1995 στο Goettingen της Γερμανίας, όπου μια ομάδα Βόσνιων γυναικών θέλησε να αναβιώσει τους κήπους ορχιδέων της πατρίδας τους. Μετά την επιτυχία του πρώτου τέτοιου κήπου και την δημιουργία ενός δευτέρου, το 1998 ιδρύθηκε μια οργάνωση για να υποστηρίξει ανάλογες προσπάθειες. Σήμερα η Γερμανία έχει περισσότερους από 100 συμπολιτισμικούς κήπους και η ιδέα υιοθετείται και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ο κήπος θεωρείται μια κατάλληλη τυπολογία για διημέρευση ή απασχόληση μεταναστών, δεδομένου ότι η γνώση τους προέρχεται κυρίως από εργασία σε μικρούς αγρούς και δύσκολα μπορεί να απορροφηθεί άμεσα από την γερμανική αγροτική βιομηχανία μεγάλης κλίμακας.

Οι συγκεκριμένοι κήποι παρέχουν ένα μικρό κομμάτι γης για κάθε χρήστη και μία κοινόχρηστη περιοχή, συνήθως με δέντρα, ως χώρος μετοχικής κηπουρικής και εκδηλώσεων. Η πρόθεση είναι, εκτός από την ενσωμάτωση μέσω ριζώματος και τη σταδιακή αστικοποίηση (από τον αγρό στον κήπο), να ανταλλάξουν γνώμες και συμβουλές για την κηπουρική και την αγροτική καλλιέργεια βάσει της προέλευσής τους. Το αποτέλεσμα είναι η ανταλλαγή σπόρων οι οποίοι αποστέλλονται από τις χώρες προέλευσης, η ανταλλαγή γεύσεων, η δημιουργία νέων ποικιλιών και ο εμπλουτισμός της αγροτικής τεχνολογίας της χώρας φιλοξενίας με νέες πρακτικές που προέρχονται από απομονωμένες περιοχές προέλευσης των μεταναστών.

Τι είναι η διαπολιτισμικότητα (transculturality)

Από την θεωρία του Herder περί “μονο-πολισμικότητας” “(single cultures), η οποία βλέπει τον πολιτισμό ως το ¨λουλούδι¨ ενός λαού, ως μια σφαίρα αυτόνομη και τέλεια στην οντότητα και μοναδικότητά της, οι πολιτισμοί έχουν προχωρήσει στην σύγχρονη ιδέα της πολυπολιτισμικότητας. Ή ίσως ήταν πάντα εκεί. Σύμφωνα με τον Wittgenstein, ο πολιτισμός είναι στο προκείμενο κάθε φορά που πρακτικές και μέθοδοι μοιράζονται στην ζωή.(2)

Η διαφορά μεταξύ των όρων συμπολιτισμικός (intercultural) και διαπολιτισμικός (transcultural) είναι στο ότι η συμπολιτισμικότητα διαφωνεί με την ιδέα ότι οι διαφορετικοί πολιτισμοί συγκρούονται, ενώ η διαπολιτισμικότητα υποστηρίζει ότι μια τέτοια σύγκρουση μπορεί να γίνει και είναι παραγωγική. Η συμπολιτισμικότητα τείνει να κάνει τις διαφορετικές κουλτούρες να “τα πάνε καλά” μεταξύ τους και να αλληλοκατανοηθούν. Αλλά συγχρόνως συνεχίζει να προέρχεται από την θεωρία της μονο-πολισμικότητας (single culture) ως σφαίρα, ως το τέλειο προϊόν της κοινωνίας. Με αυτή την ιδέα η μια κουλτούρα δεν χρειάζεται την άλλη παρά μονό για να εμπλουτίσει την δική της ή για διασκέδαση. Η διαπολιτισμικότητα αντιπροσωπεύει καταλληλότερα την πολυπλοκότητα του σύγχρονου παγκόσμιου χωριού, αφού ερμηνεύει τους πολιτισμούς ως μια σύνθεση από νεοπαγείς συνιστώσες που αναδύονται η μια από την άλλη. Οι πολιτισμοί σήμερα προσφέρουν κάτι περισσότερο από ανταλλαγή, είναι ένα αλληλοσυνδεόμενο σύστημα ηθών, μια διαδραστική πλατφόρμα στην οποία εκτίθενται οι νόρμες του τρόπου ζωής μας , ένα υβρίδιο παραγωγής της τόσο της μόδας (lifestyle) όσο και του τρόπου σκέψης (mindstyle). Η διαπολιτισμικότητα είναι η θετική απάντηση στην εναντίωση στην παγκοσμιοποίηση και μια εγγύηση για διαφορετικότητα.

Ο διαπολιτισμικός κήπος

Η διαπολιτισμικότητα ως αντικείμενο μελέτης ανήκει στην κοινωνιολογία και στην ανθρωπολογία. Θα δείξω έξι πολεοδομικά σχέδια που μεταφράζουν τις έννοιες της διαπολιτισμικότητας και της αστικής αγροκαλλιέργειας σε εργαλείο αστικού σχεδιασμού. Το πρώτο είναι η βραβευμένη πολεοδομική μελέτη στον διαγωνισμό Europan 7 για την Νεάπολη Λάρισας (E. Kαραναστάση, A. Fuchs 2003). Τα άλλα 5 είναι επιλεγμένες εργασίες των φοιτητών του Πολυτεχνείου Κρήτης που αφορούν προτάσεις για τα μεγάλα αστικά κενά των Χανίων, το στρατόπεδο Μαρκοπούλου και την περιοχή ΑΒΕΑ που έγιναν στο πλαίσιο του μαθήματος του Αστικού Σχεδιασμού (συνδιδάσκοντες Εμ. Μαρμαράς, Π. Καραμανέα).

(1) ορισμός: Luc Mougeot, International Development Research Centre. Χρησιμοποιείται επισήμως από το UN-HABITAT Urban Management programme, FAO, CIRAD.

(2) Welsch Wolfgang, Transculturality - the Puzzling Form of Cultures Today, Από: Spaces of Culture: City, Nation, World, επιμ. Mike Featherstone and Scott Lash, London: Sage 1999, 194-213.